Niech będzie Pochwalony Jezus Chrystus i Maryja Zawsze Dziewica Królowa Polski!

Szanowni zebrani !

Motto: „ Kiedy zabrzmi trąbka nasza, pocwałują konie, poprowadzi nas nasz Czachowski na ojczyste błonie” ( Marsz Czachowskiego)

Wiersz Kazimierza Wierzyńskiego pt. Powstaniec

Długie lata mówiło się u nas: „ powstaniec”,

Czyli wolność i walka, półszepty, troski,

Warszawa podchorążych, rogatki i szaniec,

Małogoszcz, gdzie się rąbał z Moskalem Czachowski.

Gdy tylko drogi w słotnej rozmokły jesieni

A  ptak gdzieś w nocy krzyknął, słuch Polak otwierał-

Wiedzieliśmy z dzieciństwa: zapuka ktoś w sieni

I wejdzie nieznajomy z obrazu Grottgera.

Ballada czy testament, cokolwiek to było,

Jak przeraźliwie dzisiaj odgrzebać te leża,

Gdzie stary proch butwieje pod leśną mogiłą

I młoda kość odpada spod hełmu żołnierza.

Jak trudno- ach, daremnie- tłumaczyć to komu

Skąd matki w nas tę siłę przeniosły bezwiedną,

Bo, gdy już wszystkie drogi nam zamkną do domu,

Nie przestać dalej szukać i wejść jeszcze jedną.

Osaczonym, co przeszli pół ziemi swą stopą,

Dziś nam znów się zwoływać i szukać, gdzie szaniec;

Śród głuchej puszczy świata, zdradziecką Europą,

Chodzić Polsce, jak lasem jej chodził powstaniec.

Moi drodzy !

Przytoczę kilka opinii, charakterystyk, wypowiedzi o D. Czachowskim, których autorami są znawcy tematyki Powstania Styczniowego.

Józef Piłsudski

… Mistrzem niedoścignionym był stary Czachowski, który wytrzymywał w najgorszych warunkach w województwie sandomierskim. Stanowił on ze swoim oddziałem długo jedyną siłę na przestrzeni dwóch województw i w tej przestrzeni odgrywał role wilka pędzonego przez lasy i knieje. Był to może jedyny wódz, który walczył naprawdę ze znajomością terenu…

…Oto stary wilk, stary weteran 30 roku, znany w dziejach Czachowski, twardy człowiek, bezwzględny w stosunku do podwładnych, przy boku jego stale bat. Batem wymusza posłuszeństwo, trzyma w ręku ostro wojsko, zmusza do pracy, bezwzględny dla siebie, bezwzględny dla wszystkich…

Ryszard Pietrzykowski- doktor historii, biograf D. Czachowskiego

…Na Czachowskiego zwrócili uwagę już jego współcześni- jako na mistrza „wojny leśnej”, wzorowego partyzanta, odpornego na wszelki trudy, wytrwałego do granic ludzkiej wytrzymałości. Nie znany bliżej przed wybuchem powstania, już 23 stycznia 1863 roku znalazł się w ogniu walk. Początkowo służył pod rozkazami Mariana Langiewicza (23.01- 18.03.1863r.) i był jedynym dowódcą, który nie uległ panice po upadku dyktatora, lecz zdołał utrzymać swój oddział, by kontynuować walkę. Czynem tym zdobył sobie powszechne uznanie, a Rząd Narodowy powierzył Mu funkcję Naczelnika Wojennego Województwa Sandomierskiego.  Na stanowisku tym w ciągu niespełna trzech miesięcy, Dionizy Czachowski zdobył sławę, której nie zdołała przesłonić krótka i nieudana wyprawa jesienna, zakończona śmiercią bohatera 6 listopada 1863r.

… D. Czachowskiego cechowała nieugięta wola walki, nie załamywały go przejściowe niepowodzenia a gdy nie widział możliwości dalszej walki wybrał śmierć. Nie dbał o zaszczyty i jako człowiek starszy nie dla kariery od początku powstania czynnie włączył się do akcji zbrojnej.  W rozgrywkach politycznych nie brał udziału. Jako dowódca nie dbał o własne  wygody i dzielił trudy ze swoimi żołnierzami.  Jako wzorowy partyzant- co przyznają Mu niemal wszyscy- Czachowski wiąże się nierozdzielnie z tym powstaniem, które miało wyłącznie charakter wojny partyzanckiej. Władze carskie nazywały go „polskim Królem”, bezpośredni wrogowie zaś „krwawym starcem”, a Jego żołnierze „ Ojcem”.

Walery Przyborowski- publicysta, pisarz historyczny.

…. Z pomiędzy podwładnych Langiewiczowi dowódców widnieje pod tą porą Czachowski, były wojskowy polski, później właściciel jakieś wioski pod Radomiem, człowiek niemłody, siwy, gwałtowny, surowy nadzwyczaj, jeśli nie srogi ale zresztą ogromnej energii, żelaznej woli. Był to radykalista par excellence, człowiek jakich więcej potrzeba było powstaniu. Dowodził  III Batalionem Strzelców w oddziale Langiewicza. Podwładny Mu batalion odznaczał się największą karnością, bo Czachowski nie żartował, nie tylko bił co się zmieściło, ale rąbał nieposłusznych szablą. Skarżoną się na niego- bo różnorodne żywioły nie pojmowały tego, że w tak wielkiej zbieraninie tylko surowa karność może zaprowadzić jako taki porządek…

August Sokołowski- prof. U.J. przełom XIX/XX wiek.

…. Rozwinęło się powstanie silniej w województwie sandomierskim głownie w skutek energii i wytrwałości D. Czachowskiego. Rolnik z zawodu, starzec  65- letni nie był wcale wojskowym, wiadomości fachowych nie posiadał, mimo to pełen poświęcenia, obdarzony żelaznym  prawdziwie  zdrowiem i siłą niespożytą, umiał małą wojnę prowadzić długo i z powodzeniem. Oddany przez całe życie myślistwu, które z wielkim uprawiał zamiłowaniem, znał doskonale tajniki lasów i gór sandomierskich i korzystając z tej znajomości wymykał się zręcznie z obław i zasadzek, urządzał nagłe napady, trapił nieprzyjaciela, był wszędzie i nigdzie. Z podwładnymi obchodził się szorstko, ze szpiegami i jeńcami okrutnie…

Moi drodzy !

Kilka słów o wydarzeniach, którym jest poświęcona dzisiejsza uroczystość.

W ostatnich dniach kwietnia ’63 roku oddział D. Czchowskiego manewrując przeważnie nocami, dotarł w rejon Puław, a następnie po połączeniu się w okolicach Zwolenia z partią Jankowskiego obrał kierunek na Ożarów. Tu został zaatakowany przez przeważające siły moskiewskie pod dowództwem majora Klewcowa. Wywiązały się w dniach 4, 5, 6 maja zażarte bitwy pod folwarkiem Lemiesze, Jeziórkiem, w lasach Bałtowskich w pobliżu Borji, które były zwycięskie dla powstańców. Siły moskiewskie były wszędzie rozgromione, porzucały na placu boju uzbrojenie, amunicję i zrabowane dobra i  mienie okolicznej ludności, sam zaś dowódca major Klecow poległ. Zwycięstwo odniesiono nad co najmniej dwukrotnie liczniejszym wrogiem.

Mała dygresja: Major Klewcow został pochowany na cmentarzu w Opatowie. Jego mogiła z nagrobkiem jest pielęgnowana,  składane są wiązanki, zapalane znicze. Kto to czyni? Pytam dlatego, ponieważ carscy sołdaci zrównywali mogiły powstańców z ziemią.

Należy zwrócić uwagę na wysoką sprawność manewrową powstańców- Puławy, Zwoleń, Ożarów, lasy Bałtowskie, Borja, Jeziórko, a za niecałe 2 tygodnie okolice Białobrzegów na północ od Radomia.

Moi drodzy!- krótkie podsumowanie.

Powstanie styczniowe było najbardziej romantycznym polskim Powstaniem Narodowym, bo od początku nie miało widoków na powodzenie militarne. Z próby tej zwycięsko wyszły imponderabilia powstańców: przekonanie, że wolność i niepodległość nie mają ceny, a naród ma obowiązek przypominania sobie i światu, że żyje i nie wyraża zgody na połowiczne rozwiązania, nie akceptuje rozbiorów i zaborców.

Moi drodzy!

Rozpocząłem moje wystąpienie wierszem K. Wierzyńskiego a kończę wierszem Marii Konopnickiej pt. „ O Czachowskim”

Pod Grabowcem, Opatowe, Czachowski się bije

Nie ustąpi Moskwie kroku póki tylko żyje!

Pod Grobowcem, Opatowem, Czachowski tam śmiały

Pierwszy pędzi na bagnety, pierwszy i na strzały.

Pod Grobowcem, Opatowem Czachowski się wsławił

Nie ustąpił Moskwie pola, jeńca nie zostawił,

Pod Grabowcem, Opatowem, zwyciężył Moskala,

Jego serce- płomień męstwa, a ramię ze stali.

Bił się nocą, bił się rankiem, bił się i wieczorem,

Aż i życie za Ojczyznę oddał pod Jaworem.

Dziękuję za uwagę- Szczęść Boże, Darz Bór!